Galicyjskie fabrykantki aniołków. Nigdy nie osądzone seryjne morderczynie

Jeden numerów nowozelandzkiej gazety „Wanganui Herald” donosił w maju 1903, że w Warszawie, mieście na terenie Rosji, ujęto masową morderczynię. Skala zbrodni była wprost porażająca. Niejaka Madame Guzovska miała pozbawić życia ponad pięćset niemowląt, będących niechcianymi dziećmi. Każdorazowo za swoją usługę inkasowała od matki kwotę zależną od jej pozycji społecznej. Dzieci „pozbywała się” tak szybko jak to tylko było możliwe.

Gazeta zamieściła także informację,  że Rosjanie nazywają takie zbrodniarki „fabrykantkami aniołków”. Ta konkretna wzmianka prasowa wydaje się być przesadzona. W literaturze historycznej trudno namierzyć wspomnianą Guzowską – może więc miała na sumieniu nie 500, ale 50 czy 100 dzieci. Z pozoru potwornie dużo. Prawda jest jednak taka, że morderczyń o podobnych „osiągnięciach” były na ziemiach Polski dziesiątki.

Inna, podobna sprawa trafiła na łamy kanadyjskiego „The Toronto Daily Mail”. Tym razem chodziło o „trzy dziecięce fabrykantki” odpowiedzialne za śmierć przynajmniej 27 niemowląt. Ich ciała zostały zakopane zaledwie paręnaście centymetrów pod powierzchnią ziemi, w skrzynkach po cygarach. Do tego „hurtowego dzieciobójstwa” – jak nazwała je gazeta – doszło w Przemyślu w Galicji. I właśnie w Galicji podobne zbrodnie były prawdopodobnie najczęstsze. Problem, jak widać, dostrzegano nawet po drugiej stronie globu.

Niefortunny zbieg okoliczności?

Jak podaje Norman Davies w swojej książce „Serce Europy”, w 1902 roku w Galicji ponad czterysta tysięcy gospodarstw rolnych było tak małych, że mogły zapewnić żywność przeciętnej rodzinie przez zaledwie trzy miesiące w roku. W takiej rzeczywistości nie było miejsca na niechciane dzieci.Tymczasem liczba ludności powoli, bo powoli, ale ciągle rosła – średnio o niemal 1% rocznie.

Polskie gazety donosiły o coraz to nowszych przypadkach „fabrykantek”.

Współcześni polscy psychiatrzy, autorzy artykułu „Dzieciobójstwo  czy zabójstwo? Studium przypadku 5-krotnego zabójstwa własnych dzieci” dokładnie opisują warunki sprzyjające zbrodni.

Stwierdzają wprost, że dzieciobójstwo w różnych kulturach bywało traktowane wręcz jak sposób kontroli stanu populacji. Makabryczne, ale prawdziwe. Wymieniają także przesłanki kierujące rodzicami skazującymi swoje dzieci na śmierć.

Do zabijania dzieci ze względu na okoliczności niesprzyjające ich przetrwaniu znacząco częściej dochodziło, gdy były to: bliźnięta, dziewczynki, dzieci urodzone zbyt szybko po poprzednim, dzieci chore lub zdeformowane, pochodzące z nieprawego łoża, samotnych matek, zwłaszcza biednych.

Wszystkie te okoliczności mogły przynieść śmierć dzieciom urodzonym w dziewiętnastowiecznej Galicji. Kiedy uboga dziewczyna, mieszkanka zaboru austriackiego, zachodziła w nieślubną ciążę, ściągała na siebie niechęć i pogardę otoczenia.

Nierozerwalnie wiązało się to z presją pozbycia się „problemu”. Bękart w rodzinie sprowadzał na nią hańbę. Stąd też w większości przypadków dziewczyna zmuszana była albo do spędzenia płodu albo do oddania swojego nowo narodzonego dziecka tak zwanej „fabrykantce aniołków”. Owe „fabrykantki” w przeciwieństwie do „babek” przeprowadzających aborcję szybko i sprawnie, robiły coś znacznie gorszego.

Korzystać na tragedii

Śmiertelność niemowląt w dziewiętnastowiecznej Galicji była wysoka. Rodzice, sami także niedojadając, nie mieli czym napełnić burczących brzuchów swoich wychudzonych z głodu dzieci. Z powodu biedy i zacofania także pomoc lekarska w razie choroby była nieosiągalna.

Wielu mieszkańców Galicji zamiast ciągłego głodu i biedy wybierało ucieczkę za ocean. Na zdjęciu Polska rodzina pracująca na farmie w okolicy Baltimore.

Te przytłaczające zwykłe rodziny okoliczności stały się pożywką dla zbrodniarek. Bazując na tym, że małe dzieci umierały często, w związku z czym nikt nie zadawał pytań, kobiety te zaczęły zarabiać na wyprawianiu na tamten świat niechcianych niemowląt.

Brały do siebie za drobną opłatą – rzekomo na wychowanie – podrzutki, sieroty i nieślubne dzieci, a następnie zabijały je na różne sposoby. Najczęściej po prostu głodząc je na śmierć. Całkowicie bezbronne niemowlę konało długo.

Wszyscy znali prawdę o tym obrzydliwym procederze. I matki powierzające im dzieci, i sąsiedzi, i lokalna społeczność (dziewczyny „w kłopocie” wiedziały dokąd się udać). Tylko władze zdawały się nie zauważać problemu.

Dla świeżo upieczonej matki niechcianego dziecka, zaszczutej przez rodzinę i przerażonej wizją swojego przyszłego życia, psychiatrzy znajdują pewne okoliczności łagodzące.

Z praktyki orzeczniczej wynika, że kobiety, które zabijają swoje nowo narodzone dzieci są często mniej sprawne psychicznie, zaniedbane wychowawczo oraz uwikłane w niezwykle trudne sytuacje rodzinne i społeczne.

Inspirację do napisania artykułu stanowiła książka Normana Daviesa „Serce Europy” (Znak Horyzont 2014).

Makabryczne przykłady

Zakrojona na dość szeroką skalę afera „fabrykantek aniołków” wybuchła w Czerniowcach (obecnie na Ukrainie) w 1887 roku.

Miejscowy lekarz miejski zauważył lawinowy wzrost śmiertelności niemowląt. Nie mógł przejść nad tym pomorem do porządku dziennego. Zaczął skrupulatnie badać akty zgonów. Wreszcie zrozumiał: to nie była żadna epidemia, ale masowe dzieciobójstwo.

Medyk złożył doniesienia na trzydzieści cztery kobiety, a była to tylko kropla w morzu. W całej Galicji roiło się od podobnych przypadków.

Opisy tego, jak postępowały z powierzonymi im dziećmi „fabrykantki aniołków” potrafią przerazić. Martin Pollack, autor książki „Cesarz Ameryki. Wielka ucieczka z Galicji” przytacza kilka bardzo drastycznych przykładów.

Niejakiej Parance Maksymischin, czterdziestoletniej chłopce ze wsi Wielkopole, w maju 1890 roku wytoczono proces. Oskarżono ją o mordowanie dzieci, skazano ją i stracono. Oto jak jej przypadek opisuje Pollack:

Według ustaleń urzędu od wielu już lat zajmowała się fabrykowaniem aniołów, zarabiając w ten sposób na życie. Niektóre matki nie miały dość pieniędzy, by należycie zapłacić jej za usługę, a Paranka, nie chcąc czekać, aż pozostawiony osesek całkowicie się zagłodzi, skracała ten proces. I tak trzynastomiesięcznemu dziecku niejakiej Lei Münz wepchnęła do gardła zawiniętą w szmatę garść szpilek sosnowych, żeby się w mękach udusiło. Potem wrzuciła małe ciałko do pobliskiej rzeki.

Zagłodzone niemowlę z okresu I wojny światowej uratowane z rąk amerykańskich „fabrykantek aniołków”.

Inna morderczyni pomagała swoim podopiecznym pożegnać się ze światem praktycznie na oczach swoich sąsiadów. Podpisujący kolejne świadectwa zgonu lekarz niespecjalnie interesował się przyczynami. Ktoś wreszcie anonimowo na nią doniósł:

Marjam Blum ze Lwowa, jak twierdzą sąsiedzi, wystawia regularnie nago na największy mróz powierzone jej na anioły dzieci, aż zrobią się zupełnie sine, co faktycznie zawsze powoduje nagłą śmierć.

Podobne historie możemy  mnożyć w nieskończoność. „Gazeta Lwowska” o przypadkach wykrycia „fabrykantek aniołków” donosiła zatrważająco często. Jeden z bardziej jaskrawych przykładów, z września  1903 roku, stanowiła Julia Sałdakowa, mieszkanka Lwowa. Była to kobieta:

trudniąca się zawodowo przyjmowaniem niemowląt na wychowanie, które u niej po 2 tygodniach pobytu umierają. W ciągu ostatnich trzech miesięcy zmarło i Sałdakowej troje dzieci, a wczoraj umarło czwarte. Sałdakowa miała dzieci te morzyć głodem i poić odwarem z makówek.

Z biegiem lat problem wcale nie zniknął. Co najwyżej zmieniły się proporcje. W warunkach wielkiego kryzysu gospodarczego i chronicznej nędzy, w jakiej żyła biedota w II Rzeczpospolitej coraz mniej było kobiet gotowych płacić „fabrykantkom”. Chcąc nie chcąc, brały sprawy w swoje ręce.

Bibliografia:

1. Norman Davies, Serce Europy, Znak Horyzont, Kraków 2014.
2. Janusz Heitzman, Alfreda Ruzikowska, Krystyna Tarczyńska,  Ewa Waszkiewicz , Anna Pilszyk, Dzieciobójstwo  czy zabójstwo? Studium przypadku 5-krotnego zabójstwa własnych dzieci – poszukiwanie psychopatologii, „Psychiatria Polska”, tom XLVII, nr 3 (2013).
3. Martin Pollack, Cesarz Ameryki. Wielka ucieczka z Galicji, Wołowiec 2012.
4. William Isaac Thomas, Florian Znaniecki, Chłop polski w Europie i Ameryce, tom I, Warszawa 1971.
5. „Gazeta Lwowska” 1898-1905.
6. „Goniec Krakowski” 1920-1926.
7. „Nowa Reforma” 1903.
8. „Słowo Polskie” 1897-1906.
9. „Wanganui Herald”, 1903