Piraci z Karaibów… nigdy nie istnieli?

Złoty wiek piractwa. Nie wiadomo z całą pewnością kto ukuł to określenie, ale funkcjonuje ono w nauce i kulturze popularnej od dobrych stu lat. Na przełomie XIX i XX wieku John Fiske pisał: W żadnym innym momencie dziejów świata pirackie praktyki nie rozwinęły się na taką skalę jak w wieku siedemnastym i w pierwszej części osiemnastego. Mocne stwierdzenie, biorąc pod uwagę, że piraci byli utrapieniem każdej epoki. Nie potrafiło sobie z nimi poradzić nawet starożytne Cesarstwo Rzymskie.

Stare dobre czasy

Jedno nie ulega wątpliwości. U progu wieku oświecenia warunki do rozwoju morskiego bandytyzmu były bez wątpienia sprzyjające. 11 kwietnia 1713 roku zakończył się wielki konflikt toczony pomiędzy głównymi europejskimi mocarstwami. Ta tak zwana „wojna o sukcesję hiszpańską” w wielkim stopniu toczyła się na morzu i to przy użyciu wszelkich, nawet najbardziej bezwzględnych środków.

Korsarze robili dokładnie to, co piraci. Tyle, że w świetle prawa.

Każda ze stron korzystała z usług korsarzy, których zadaniem było napadanie na wrogie statki, zatapianie jednostek, zakłócanie handlu i rabowanie wszystkiego, co miało jakąkolwiek wartość. W okresie wojny wydawali się oni wprost idealną siłą zbrojną. Nie trzeba było im płacić ani grosza. Dostawali uprawniający do rabunków list kaperski, a potem utrzymywali się już sami z tego, co udało im złupić.

Sfrustrowani bezrobotni

Problem powstał z chwilą zawarcia pokoju. Z dnia na dzień tylko w Imperium Brytyjskim źródło utrzymania straciło około sześciu tysięcy korsarzy. Szybko pojawili się wśród nich ludzie gotowi działać dalej w jedynym znanym sobie fachu. Tyle tylko, że już nielegalnie i przeciwko każdemu statkowi, jaki się napatoczy. Nawet – przeciw własnym rodakom.

Do aktów piractwa dochodziło przede wszystkim na wodach odległych kolonii – w Afryce oraz rzecz jasna wzdłuż wybrzeża Ameryki Północnej. Tam gdzie władze były słabe, skorumpowane i często zupełnie bezradne. W Londynie zapanował popłoch. Powszechne stało się przekonanie, że piratów są tysiące. Przynajmniej! I że niedługo staną się siłą nie do pokonania.

Zuchwałe czarnuchy

To, co przerażało biurokratów, stało się źródłem nadziei dla prostych ludzi. W Ameryce mało komu się powodziło. Większość osadników przybywało do kolonii bez grosza przy duszy, a na miejscu tylko popadali w długi. Jeszcze gorszy był rzecz jasna los czarnoskórych niewolników (przeczytaj więcej na ten temat w innym artykule!). Wszyscy oni łatwo uwierzyli, że z opresji wybawią ich… piraci!

Gubernator Bahamów pisał w 1718 roku:

Czarnuchy zrobiły się ostatnimi czasy tak bezczelne i zuchwałe, że mamy podstawy sądzić, że tym powstaniem szykują grunt pod ucieczkę do piratów.

Z kolei dla białej biedoty na kontynencie piraci stali się wzorem tego, jak należy zorganizować społeczeństwo. Być może zupełnie nieświadomie rozbudzali pragnienia obalenia kolonialnych władz i… wprowadzenia w Ameryce demokracji.

Robin Hood z opaską na oku

Jak wyjaśnia Colin Woodard w książce „Republika piratów”, dla całych miast i wiosek piraci stali się „ludowymi bohaterami”. Na swój sposób zostali też pierwszymi orędownikami niepodległości Stanów Zjednoczonych. Kilkadziesiąt lat przed tym, jak podobny pomysł zyskał jakiekolwiek poparcie elit.

Nawet marynarze Jego Królewskiej Mości wysyłani w pościg za piratami marzyli o tym by dołączyć do wroga. Jeśli tylko nadarzała się okazja – przechodzili na stronę piratów. W 1718 roku cała grupa marynarzy brytyjskiego okrętu HMS Phoenix wymknęła się nocą, tak że o świcie już służyli pod czarną banderą przeciwko własnym pobratymcom.

Rum, pojedynki i… szerzenie demokracji! Typowe pirackie rozrywki?

Bardzo głośne „Arrgh!”

Colin Woodard w „Republice piratów” relacjonuje, że piraci szybko zdołali:

(…) odciąć Wielką Brytanię, Francję i Hiszpanię od ich zaoceanicznych imperiów kolonialnych oraz morskich szlaków handlowych, zaburzyć komunikację pomiędzy kontynentami, a także zatrzymać przepływ niewolników na plantacje trzciny cukrowej w Ameryce i Indiach Zachodnich.

I nie byłoby w tym wszystkim nic dziwnego, gdyby nie fakt, że ci piraci… tak naprawdę nigdy nie istnieli.

Wiek, którego nie było

Wbrew wyobrażeniom równie powszechnym w XVIII wieku co dzisiaj, na Karaibach wcale nie grasowały tysiące wyjętych spod prawa renegatów. Colin Woodard mówi wprost: za nawałnicą, która wstrząsnęła imperium stało zaledwie dwudziestu, góra trzydziestu kapitanów oraz kilkuset piratów.

Sam „złoty wiek piractwa” też w żadnym razie nie był wiekiem. Jeszcze John Fiske twierdził, że trwał bez mała 70 lat – od 1650 do 1720 roku. Potem stopniowo ten okres skracano. Angus Konstam, autor przekrojowej pracy „Piracy. The Complete History” podaje, że zdaniem uznanego specjalisty Davida Cordingly’ego wspomniany okres ciągnął się od 1698 do 1722 roku. Sam Konstam skrócił go do zaledwie jedenastu lat – od 1714 do 1725 roku.

Złoty wiek piractwa zakończył się zaskakująco szybko…

Zupełnie brutalny był cytowany już kilkukrotnie Colin Woodard. Wspaniała epoka to u niego zaledwie dziesięciolecie. Od 1715 do 1725 roku. Wystarczyło, że załoga jednego z najgłośniejszych piratów, Barta Robersa, została schwytana i stracona, a domek z kart się rozsypał.

Czy to znaczy, że pora przestać  sobie zaprzątać głowę piratami? Wręcz przeciwnie. Było ich kilkuset, a dzięki swojemu sprytowi, umiejętnej propagandzie i zagrywkom godnym Robin Hooda, powalili na kolana najpotężniejsze światowe mocarstwa. Trzeba wreszcie zadbać, by ten wyczyn przeszedł do historii.

Źródła:

1. Angus Konstam, Piracy. The Complete History, Osprey Publishing, 2008.
2. Marcus Rediker, Villains of all Nations: Atlantic Pirates in the Golden Age, Beacon Press, 2004.
3. Colin Woodard, Republika piratów, SQN, 2014.