Cel Friedrich Krüger. Pierwsza taka akcja Armii Krajowej

Friedrich Wilhelm Krüger urodził się w 1894 r. w alzackim Strasburgu. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych związał się z nazistami, wstępując najpierw do NSDAP, a następnie SA i SS. Szybko awansował w hierarchii i już w 1935 r. został SS-Obergruppenführerem.

Po niemieckiej inwazji na Polskę Krüger pełnił od 4 października 1939 r. funkcję wyższego dowódcy SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie. W związku z piastowanym stanowiskiem miał na swoim sumieniu niekończącą się listę zbrodni. Nie można się zatem dziwić, że na spisie celów polskiego podziemia zajmował „zaszczytne” drugie miejsce – zaraz za samym generalnym gubernatorem.

Decyzja i żmudne przygotowania

Decyzja o zamachu na Krügera zapadła w Warszawie jesienią 1942 r. Wykonawcami mieli być członkowie utworzonej kilka miesięcy wcześniej Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych („Osa-Kosa”), na czele której stał ppłk Józef Szajewski „Philips”. Jak pisze w jednym z rozdziałów książki „Kraków – czas okupacji 1939-1945” Grzegorz Jeżowski:

Zakres zadań „Osy” obejmował akcje przeprowadzane w odwecie za niemiecki terror oraz akcje zaczepne, wymierzone przede wszystkim w wyższych funkcjonariuszy aparatu okupacyjnego. […] Do oddziału wyselekcjonowano żołnierzy z doświadczeniem bojowym, sprawdzonych w walce.

Friedricha Krüger (drugi z lewej) podczas defilady. Na pierwszym planie generalny gubernator Hans Frank (źródło: Bundesarchiv, lic. CC-BY-SA).

Dowódcą krakowskiej sekcji o kryptonimie „Kra w Gobelinie” był uciekinier z oflagu w Woldenbergu por. Edward Madej „Felek”. Ponadto w skład grupy bojowej wchodzili: por. Jerzy Kleczkowski „Jurek”, ppor. Tadeusz K. Wojs „Stanisław”, ppor. Julian Krężel „Julian” oraz podchorążowie Tadeusz Battek „Góral” i Andrzej Jankowski „Jędrek”. To właśnie oni zostali wyznaczeni do zgładzenia SS-Obergruppenführera.

Przygotowania do całej operacji rozpoczęły się dosyć niefortunnie. Oto bowiem, jak stwierdza w swoich wspomnieniach Aleksander Kunicki:

Pod koniec grudnia 1942 roku, wysłana z Warszawy łączniczka „Osy-Kosy” „Władka” (Aleksandra Sokalówna) przywiozła zespołowi krakowskiemu wstępne dane o Krügerze oraz jego fotografię. W oparciu o te informacje przystąpiono do bardziej szczegółowego rozpoznania.

W jego trakcie okazało się, że nasz wywiad popełnił poważną pomyłkę, gdyż dane, których dostarczył, choć istotnie dotyczyły Krügera, to jednak innego. Nie szefa SS i policji, lecz osobistości o znacznie mniejszej randze.

Początkowe trudności nie zniechęciły akowców i przez następne kilka tygodni zbierali – pod nadzorem przybyłego z Warszawy Kunickiego – wszelkie informacje, które mogły pomóc w realizacji powierzonego zadania. Ciężka praca przyniosła porządne efekty.

Szybko ustalono, że Krüger mieszka nie, jak początkowo sądzono, w Pałacu pod Baranami, lecz na Wawelu, zaś jego biuro mieści się w siedzibie „rządu” GG, w zarekwirowanym budynku Akademii Górniczej.

Budynek główny Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (przed wojną Akademii Górniczej), gdzie w czasie okupacji swą siedzibę miał „rząd” Generalnego Gubernatorstwa

Kolejne obserwacje pozwoliły stwierdzić, że jego stalowoszary, dwunastocylindrowy, otwarty mercedes ma trzy alternatywne trasy „dom-praca”. Krüger przeważnie – gdy był w mieście – opuszczał zamek około godziny dziesiątej, zaś wracał na niego o różnych porach. W związku z tym zdecydowano, że ataku trzeba dokonać rano. Pozostawała jeszcze kluczowa kwestia: gdzie i którego dnia nastąpi uderzenie?

O mały włos

Na miejsce ataku wybrano niemal samo serce dzielnicy niemieckiej. Poza sprawami czysto wojskowymi, pewną rolę odgrywała tutaj również chęć pokazania okupantowi, że nigdzie nie może czuć się bezpiecznie. Jeżeli zaś chodzi o datę, to pierwotnie miał to być 6 kwietnia, jednak z jakiegoś powodu Krüger tego dnia nie opuścił Wawelu.

Nerwowe oczekiwanie na następną okazję trwało kilkanaście dni. Zbrodniarz przebywał w tym czasie poza Krakowem, wizytując podległe mu jednostki policji. W końcu jednak wrócił do miasta i – jak donosił wywiad AK – miał wziąć udział w uroczystościach zorganizowanych z okazji 54. rocznicy urodzin Hitlera. Takiej sposobności nie wolno było przepuścić!

Plan zamachu na Krügera. Plan pochodzi z książki: Andrzej Chwalba, Okupacyjny Kraków w latach 1939-1945, Wydawnictwo Literackie, 2011

Bezpośrednimi wykonawcami zamachu zostali dwaj najmłodsi członkowie grupy uderzeniowej, Tadeusz Battek oraz Andrzej Jankowski. Reszta – poza Julianem Krężelem, który nie mógł zwolnić się z pracy – ich ubezpieczała. Wszyscy zajęli swoje stanowiska bojowe już o ósmej rano. Na pojawienie się Krügera przyszło im czekać niemal dwie godziny. Dopiero kilka minut przed dziesiątą – gdy już mieli zrezygnować – dostrzeżono stalowoszarego mercedesa. Teraz wszystko potoczyło się błyskawicznie.

Tablica umieszczona na ścianie kamienicy przy al. Krasińskiego 13 dla uczczenia pamięci uczestników zamachu na Friedricha Krügera

„Jędrek” i „Góral”, czyhający na zbrodniarza przy Westring (aleja Zygmunta Krasińskiego), obrzucili samochód wiązkami „Filipinek” (granatów wykonywanych w warsztatach Armii Krajowej, które przywieziono zawczasu z Warszawy).

Niestety, nie trafiły one tam, gdzie miały trafić. Zamiast przed wozem i w jego wnętrzu – obydwie eksplodowały po ugodzeniu w tylną część samochodu. Mimo wszystko siła eksplozji była olbrzymia. W okolicznych kamienicach powypadały szyby z okien, zaś w nawierzchni ulicy powstał sporych rozmiarów lej. Była godzina 9.52.

Krüger nie zginął, ale został bardzo poważnie ranny. Zamachowcy nie posiadali jednak broni maszynowej i nie byli w stanie go dobić, a przecież oddział musiał czym prędzej uciekać. W czasie odskoku zagrodził im drogę kapitan Wehrmachtu, który został zlikwidowany przez „Stanisława”, a wszyscy zamachowcy szczęśliwie dotarli do swych domów.

Niestety zamach się nie powiódł, ale jak pisze Grzegorz Jeżowski:

Akcja była poważnym ostrzeżeniem dla władz okupacyjnych. Po raz pierwszy AK przeprowadziła akcję zbrojną wymierzoną w wysokiego urzędnika niemieckiego w dzielnicy niemieckiej, w pobliżu pilnie strzeżonych gmachów rządowych w centrum „stolicy” GG.

Dalsze losy Krügera i zamachowców

„Cel Friedrich Krüger. Pierwsza taka akcja Armii Krajowej” to kolejny artykuł, który publikujemy w ramach naszej współpracy z Muzeum Historycznym Miasta Krakowa. Powstał on między innymi w oparciu o album „Kraków – czas okupacji 1939-1945” wydany przez tę placówkę w 2010 roku

SS-Obergruppenführer po kilku tygodniach rekonwalescencji powrócił do pracy i z jeszcze większą zaciekłością wypełniał swe obowiązki. W październiku 1943 r. – w związku z nieporozumieniami z Hansem Frankiem – został przez Himmlera przeniesiony na inne stanowisko. Po klęsce Rzeszy odebrał sobie życie.

Spośród piątki zamachowców tylko Tadeusz Wojs „Stanisław” doczekał końca wojny. Reszta zginęła z rąk Niemców.

Andrzej Jankowski „Jędrek” i Tadeusz Battek „Góral” wpadli 5 czerwca 1943 r. w kościele św. Aleksandra w Warszawie – wraz z wieloma innymi członkami „Osy-Kosy” –  podczas ślubu kolegi z oddziału. Gestapowcom nie udało się ich złamać i obaj zostali straceni na Pawiaku.

Podobny los spotkał Edwarda Madeja „Felka” oraz Jerzego Kleczkowskiego „Jurka”. Przed Bożym Narodzeniem 1943 r. obu przypadkowo aresztowano w jednym z konspiracyjnych lokali na warszawskim Starym Mieście i osadzono na Pawiaku. Mimo tortur Niemcy nic z nich nie wyciągnęli i 10 lutego 1944 r. akowcy zostali rozstrzelani w trakcie publicznej egzekucji przy ul. Barskiej.

Bibliografia:

1. Monika Bednarek, Edyta Gawron, Grzegorz Jeżowski, Barbara Zbroja, Katarzyna Zimmerer, Kraków czas okupacji 1939-1945, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2010.
2. Andrzej Chwalba, Okupacyjny Kraków w latach 1939-1945, Wydawnictwo Literackie, 2011.
3. Stanisław Dąbrowa-Kostka, W okupowanym Krakowie. 6 IX 1939-18 I 1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972.
4. Aleksander Kunicki, Cichy front . Ze wspomnień oficera wywiadu dywersyjnego dyspozycyjnych oddziałów Kedywu KG AK, Pax, 1969.
5. Nowa encyklopedia powszechna PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.

Polecamy:

Wystawa stała pt. „Krakowianie wobec terroru 1939–1945–1956″ w oddziale „Ulica Pomorska” Muzeum Historii Miasta Krakowa (ulica Pomorska 2, oddział czynny od wtorku do niedzieli).