Niekiedy spekuluje się, że gdyby tylko Cesarstwo Rzymskie nie upadło, to już w średniowieczu posługiwalibyśmy się maszynami parowymi, a niewiele później komputerami. Czy jednak to rzymska technika zasługuje na największe uznanie? Przełomowych odkryć na długo przed Rzymianami dokonywali Grecy. Mało kto wie, że wynaleźli nie tylko filozofię, ale również budziki, automatyczne teatrzyki, prymitywne roboty, automaty z "napojami", obrotomierze...
Wydany w 1966 zbiór ciekawostek autorstwa Jerzego Łanowskiego pt. „500 zagadek antycznych” zawiera sporo przykładów tego typu zapomnianych technologii. W większości przypadków zachowały się wyłącznie ich opisy. Możemy przypuszczać, że to głównie rozważania teoretyczne, choć jeśli istniał projekt, to nic nie stało na przeszkodzie by w którymś momencie został zrealizowany.
Bania Herona. Prawdopodobnie pierwsza maszyna parowa w historii
Heron z Aleksandrii (żyjący prawdopodobnie w I w. n.e., choć być może nawet 200 lat wcześniej) sporządził całą książkę poświęconą urządzeniom automatycznym („Automaty”). Opisał w niej konstrukcję takich maszyn jak np. automatyczny teatrzyk (z dołączonymi propozycjami sztuk!), organy napędzane przez wiatr czy hodometr – aparat połączony z kołami pojazdu i określający długość przebytej trasy.
Czy to antyczny konstruktor w rzeczywistości wynalazł pierwszą maszynę parową?
Także on zaprojektował urządzenie przypominające współczesne automaty z napojami. Różnica polegała na tym, że maszyna po wrzuceniu monety wydawała nie napój, lecz wodę przeznaczoną do rytualnego obmycia rąk w świątyni. Heron z Aleksandrii to w końcu konstruktor prawdopodobnie pierwszej w historii turbiny parowej – tak zwanej Bani Herona (aeolipile). W epoce antyku wynalazek ten nie znalazł praktycznego zastosowania i pozostał wyłącznie techniczną ciekawostką, ale spokojnie mógłby posłużyć do zaprojektowania pełnoprawnego silnika parowego.
Sławny Platon (na fresku Rafaela z uniesionym ku niebu palcem) zajmował się nie tylko filozofią, ale wynalazł również pierwszy budzik. Na ilustracji fragment fresku Rafaela Santiego „Szkoła Ateńska”.
Z kolei bardziej dzisiaj znany od Herona Platon wynalazł prototyp budzika. W skonstruowanej przez niego klepsydrze woda naciskająca na zamkniętą część naczynia wypierała ze świstem powietrze. Pomysł był bardzo prosty, ale zdaje się, że przed słynnym filozofem nikt na niego nie wpadł. Przypuszcza się, że starożytni Grecy wynaleźli nawet… kasy pancerne.
Napędzane wiatrem organy Herona
Zdaniem Jerzego Łanowskiego (który był, nota bene, nie tylko popularyzatorem historii, ale także profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego) właśnie takie urządzenie widać na malowidle z pewnej wazy attyckiej. Przedstawiona na naczyniu dziewczyna trzyma w ręce klucz i wyciąga trójnóg z… no właśnie, czyżby kasy pancernej?
Czy wszystko wynaleziono już w starożytności?
Do greckich wynalazków należały prawdopodobnie także kątownica, poziomica i obrabiarka. Ich pomysłodawcą był ponoć Teodor z Samos (VI w. p.n.e.). Jest niemal pewne, że grecy znali również młyn wodny.
Artykuł powstał między innymi w oparciu o książkę „500 zagadek antycznych” J. Łanowskiego
Tak właśnie Łanowski interpretuje strofę z wiersza Antypatera z Sydonu (I w. p.n.e.), który pisał: Dajcie już rękom odpocząć; spokojnie śpijcie młynarki (…) Bo nimfom rzecznej głębiny Cerera trud wasz zleciła, więc rozigrały się żywo bijąc o koła brzeg.
Późniejsze badania wykazały, że wynalazek młyna wodnego był nawet starszy – inny grecki inżynier, Filon z Bizancjum, pisał o nim już w połowie III w. p.n.e. Ten sam wynalazca miał skonstruować pierwszą automatyczną umywalkę, z doprowadzaniem wody opartym na mechanizmie wychwytowym. Także on wymyślił kuszę samopowtarzalną, ale greckie machiny bojowe to już temat na osobny artykuł.
PS. Celowo nie pisałem powyżej o tzw. mechanizmie z Antykithyry, nazywanym niekiedy pierwszym w historii komputerem. To temat zasługujący na szersze omówienie. Niecierpliwym polecam tekst na ten temat zamieszczony w „Archeowieściach”.
Źródła:
- Jerzy Łanowski, 500 zagadek antycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1966.
- Andrew Wison, Machines. Power and the Ancient Economy, „The Journal of Roman Studies”, t. 92 (2002).
KOMENTARZE (13)
Witam.
Strona, jak sam tytuł wskazuje, ma zawierać ciekawostki histroryczne.
Mam nadzieję, że nie ulegniecie pokusie i nie będzie to kolejna strona z długimi (nie zawsze ciekawymi dla ogółu artykułami).
Wyobrarzam sobie taką stronę mniej więcej tak;
krótka informacja z maksymalną ilością linków dla ludzi bardziej zainteresowanych tematem,
zdjęcia, mapki, skany dokumentów – wszystko linkowane, w ten sposób osoba bardziej zainteresowana dotrze głebiej a osoba niezbyt zainteresowana przeczyta tylko to co jest na stronie bez linków.
Pozdrawiam i życzę powodzenia.
Jeżeli jesteś zainteresowany Wenecją to być może znajdę jakieś ciekawostki.
A Polak zawsze marudzi.
Od powyższego komentarza minęły trzy lata, więc można chyba naocznie ocenić w jaką stronę poszliśmy ;-)
Zgadzam się z Twoją wizją :) Już prowadziłem jeden portal z długaśnymi artykułami i tym razem ewidentnie nie o to chodzi – czasem będą się trafiać nieco dłuższe teksty, ale na pełnowymiarowe, naukowe artykuły miejsce jest gdzie indziej. Gdyby takie tu trafiły, to na pewno tylko jako rzadki wyjątek.
Zakłądam, że standardowo teksty będą nie dłuższe niż powyższy lub niż np. http://ciekawostkihistoryczne.pl/2010/09/11/lustereczko-powiedz-przecie/
A do współpracy oczywiście zapraszamy :) Wenecja to ciekawy temat.
Jeszcze 2 słowa uzupełnienia: Pomysł jest taki, by to była strona, na którą zagląda się w przerwie na kawę, albo przeglądając rano prasę. Chodzi o 5-10 minut swobodnej lektury, a nie przedzieranie się przez naukowe wywody. Jest dużo tak tworzonych serwisów adresowanych np. do miłośników techniki. W dziedzinie historii z sukcesem dotąd czegoś takiego w mojej opinii nie zrobiono.
Mechanizm z Antykithyry miał być chyba starożytnym zegarem mechanicznym, nie „komputerem”, na oko wyglada na koło zębate (http://archeowiesci.pl/2006/11/30/mechanizm-z-antykithiry-najnowoczesniejsze-urzadzenie-starozytnosci/). W każdym razie nazwa komputer pisana bez cudzysłowiu kojarzy się z tzw. mózgiem elektronowym, a takich wtedy jeszcze nie było. Znany astronom i atlantolog Ludwik Zajdler w książce „Dzieje zegara” (1956 i późniejsze wydania) przypuszcza iż ów budzik Platona działał inaczej a dużo skuteczniej, mianowicie wylewał wodę na śpiącego…
Polecam film „Zapomniane odkrycia starożytności – Mechanizm z An tykithiry”
Bardzo dobrze omawia poruszane zagadnienia.
Panie Kamilu, wielce bym był rad o artykułach o Tesli..owszem jego spory z Edisonem są wszystkim znane, prosił bym jednak o jakieś ciekawostki. Sam znam wiele, ale z dostępnych książek, jednak temat ciekawy, prosił bym o jakąś zagadkę rozwiązaną lub coś ciekawego, zawsze służę pomocą w tym temacie, choć jestem cienki z tego tematu, aczkolwiek bardzo ciekawy, no i pod wielkim wrażeniem uchwycenia tematu z humorem i dokładnymi datami. Jestem Pana wielkim fanem. Pozdrawiam Greg
PoziomNica, poziomnica, poziomica to zupełnie coś innego niż poziomnica.
Dlaczego nie doczekaliśmy się tych wynalazków w praktyce?
Główną przeszkodą były odpowiednie materiały, odpowiedniej jakości stal i jej obróbka, oraz jej cena. Pośrednią była niewydolność ówczesnego transportu. Rudy metali i odpowiedni opał do wytopu nie leżały blisko siebie.
To nie przypadek, że najbardziej się rozwinęły się kraje zachodniej Europy. Podaje się wiele przyczyn upadku Rzeczpospolitej, ale pomija się glówną, ale najbardziej kluczową, małą epokę lodowcową – karczmy na Bałtyku. Kraje zachodniej Europy posiadały wiele spławnych i krótko zamarzających rzek. Tą sieć dróg wodnych rozwinięto budując kanały. Drogi wodne prowadzono nawet mostami, woda i kanał w powietrzu na podporach. Te właśnie warunki przyrodnicze pozwoliły na rozbudowę przemyslu i produkcja ruszyła z kopyta, a raczej z barek.. A nie jakieś tam humanistyczne brednie, że oni tam lepiej się rządzili, byli mądrzejsi, a u nas to liberum veto itd. w opracowaniach historycznych pomija się zupełnie warunki przyrodnicze i geograficzne, czy była wtedy susza, mokro, mroźne zimy, itd, a wtedy człowiek był od tej przyrody bardzo uzależniony, można nawet stwierdzić że aż do lat 50 60 XX wieku, Szwecja była bardzo biednym krajem, a ich przysmakiem do tej pory są zgniłe śledzie. A ponieważ sam człowiek w takich warunkach nie przetrwa, stąd rozwinął się u nich solidaryzm społeczny. To samo komunizm w Rosji. Dlatego śmiem twierdzić, że kapitalizm w wydaniu anglosaskim jest obcy polskiej kulturze.
Witam. :) Co do artykułu powyżej o odkryciach Starożytnych Greków, to moim zdaniem, nie im należy się laur za wynalazki. Z tego co do tej pory wyczytałem i logicznie przetrawiłem, przed epoką „kamienia łupanego” i epoką lodowcową istniała cywilizacja, chyba nawet bardziej rozwinięta od naszej XXI wieku! Dowody na istnienie takiej cywilizacji znane są od dawna, tyle tylko, że do tej pory wkładano tę wiedzę, na półkę z napisem”Bajki”! Chodzi tu o Wedy indyjskie zapiski z Sumeru i wszelkie Mitologie. Mity w Staro-Grece, to słowo wieloznaczne, były mity jako bajki, ale też jako wiedza tajemna, tak zwane „Hieroi Logoi”. Do wielu tajemnic można było dojść już baaardzo dawno, gdyby nie to, iż opisywanie i tłumaczenie odkryć, przeważnie archeologicznych, nie było rzetelne.
Pierwszym, no może nie pierwszym, ale najsławniejszym i do dziś w nauce pokutujących, jest opis datowanie i przeznaczenie „Wielkiej Piramidy” w której nie znaleziono ani jednego peanu na cześć fundatora, ani jednej kostki tam niby pochowanego umarlaka, więc skąd pewność, że zbudował ją Cheops jako swój grobowiec? Drugim, znaczy następnym, to zapiski z Sumeru, wiedza o gwiazdach i narodzinach naszego układu słonecznego. Dopiero teraz naukowcy przyznają się do prawdziwości tych zapisów, no ale sława dla starożytnych Greków i Kopernika! ;) Moim zdaniem wiedzę na światło dzienne w postaci wynalazków i owszem wyciągali lidzie o nie tuzinkowym umyśle, lecz wiedza ta była zawarta w starych papirusach lub na tabliczkach glinianych z pismem klinowym, lub Sanskrytem. Jest też zawarta w Wedach Indyjskich opisujących dość szczegółowo „Vimany”, czyli pojazdy „Bogów”. Zatopione, „przedpotopowe” miasta, które teraz za sprawą podwodnej archeologi zostały odnalezione. To wszystko daje do myślenia i nasuwa przypuszczenia, iż Historię Świata, trzeba by napisać od nowa! :)
chyba nie zgodziłbym się z tą tezą na początku artykułu, końcówka cesarstwa to prawdziwie dno- np łuk tryumfalny walezjusza- niby dobrego cesarza, obrońcy imperium był skomponowany z płaskorzeźb wyrąbanych z innych łuków. Kultura już wtedy ssała. Co świadczy o tym że kapitał ludzki jest najważniejszy w budowaniu dobrobytu.
Starożytni grecy wynaleźli już system binarny ale nie mieli technologii aby go użyć, a więc komputery mieli ale na glinianych tabliczkach.